We Włocławku przez 426 lat jedyną uczelnią było Wyższe Seminarium Duchowne (założone w 1569 r.). Miasto czekało ponad cztery wieki na swoją świecką szkołę wyższą – inicjatorem powołania uczelni i jej założycielem było Włocławskie Towarzystwo Naukowe. Ustawa z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym dawała możliwość zakładania uczelni niepaństwowych. WTN wykorzystało w pełni tę szansę. Od końca 1994 r. dysponowało już wyremontowaną własną siedzibą, dobrymi kontaktami z uczelniami Torunia, Bydgoszczy, Gdańska – kontakty te były pokłosiem trwającej ćwierć wieku współpracy badawczej, popularyzatorskiej i wydawniczej, również coraz liczniejsze i bardziej prężne było miejscowe środowisko ludzi związanych z nauką. Nie bez znaczenia były oczekiwania mieszkańców Włocławka i regionu, dla których uczelnia w ich mieście czy w pobliżu miejsca zamieszkania dawała szansę na znaczne obniżenie kosztów zdobycia wykształcenia wyższego i tym samym podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych, co z kolei przekładało się na większe możliwości na coraz trudniejszym rynku pracy.
Pomysł powołania uczelni pedagogicznej we Włocławku przedstawił na posiedzeniu zarządu WTN w dniu 29 października 1993 r. prof. Bogdan Wawrzyniak. Zaprezentowana idea szybko przerodziła się w realizację konkretnych planów, nad którymi czuwał prof. B. Wawrzyniak jako pełnomocnik zarządu WTN ds. organizacji uczelni. Prace przygotowawcze trwały niespełna dwa lata i zakończyły się sukcesem – 22 czerwca 1995 r. decyzją Ministra Edukacji Narodowej została utworzona Wyższa Szkoła Pracy Socjalnej we Włocławku. Pierwszym rektorem nowej uczelni został prof. B. Wawrzyniak. Pierwszą siedzibą rektoratu WSPS był gmach WTN przy placu Wolności 20, tutaj też – w gościnnych podwojach Biblioteki Naukowej WTN i dzięki ogromnemu zaangażowaniu jej pracowników – powstawały zręby przyszłej biblioteki uczelnianej.
Pierwszy rok akademicki (1995/1996) był skromny – na jednym kierunku, na pedagogice, z jedną specjalnością, jaką była praca socjalna, naukę w systemie zaocznym rozpoczęło 254 studentów. Każdy nowy rok akademicki przynosił kolejny etap rozwoju uczelni. W roku 1997 szkoła zmieniła nazwę na Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, od roku 2015 funkcjonuje pod nazwą Kujawska Szkoła Wyższa.
W roku akademickim 1999/2000 było już około 4500 studentów na pięciu wydziałach (Pedagogiki i Pracy Socjalnej, Administracji, Ekonomii, Humanistycznym, Ochrony Środowiska) z 28 specjalnościami. Kadrę stanowiło 44 profesorów, 68 adiunktów i 78 asystentów. Szkoła posiadała własną bazę lokalową, w tym budynek rektoratu z biblioteką i aulą. Stabilna sytuacja finansowa oraz ambitne plany rozbudowy uczelni i jej rozwoju tworzyły bardzo optymistyczną perspektywę.
W roku akademickim 2010/2011 Szkoła obchodziła jubileusz piętnastolecia istnienia. O dorobku uczelni najlepiej zaświadcza liczba prawie 15 000 absolwentów, którzy w tym okresie opuścili jej mury. Szkoła oferowała swoim studentom dwa kierunki magisterskie: pedagogika i pielęgniarstwo oraz studia pierwszego stopnia na ekonomii, administracji, ochronie środowiska, wychowaniu fizycznym i bezpieczeństwie narodowym, a także kształcenie na poziomie studiów podyplomowych (w 27 specjalnościach). Ten rok akademicki uczelnia zamknęła liczbą ponad 2000 studentów i prawie 300 słuchaczy studiów podyplomowych. Liczby te odzwierciedlały zmieniające się tendencje w całym kraju, a tym samym we Włocławku i w regionie – pogłębiający się niż demograficzny, rosnącą konkurencyjność na rynku edukacyjnym, kurczący się rynek pracy, zwiększającą się emigrację zarobkową.
W tak dynamicznie zmieniających się realiach Szkoła wciąż znajdowała i nadal znajduje dla siebie miejsce. Obecnie Kujawska Szkoła Wyższa kształci na czterech kierunkach magisterskich, dziewięciu kierunkach licencjackich i pięciu kierunkach inżynierskich, posiada też dwie filie zamiejscowe – w Grudziądzu i Siemianowicach Śląskich.
Malejąca z roku na rok liczba studentów powoduje, że poszczególne kierunki stają się deficytowe. Niż demograficzny, emigracja zarobkowa, zmieniające się priorytety młodych ludzi co do wyboru kariery zawodowej w poważny sposób wpływają na kształt szkolnictwa wyższego we Włocławku. Dlatego też władze Szkoły poszukują najlepszej drogi rozwiązania tych problemów – być może jest nią konsolidacja istniejących we Włocławku uczelni państwowej i uczelni niepublicznej. Pierwszym krokiem w kierunku zmian było wykupienie i przejęcie przez Kujawską Szkołę Wyższą działającej we Włocławku w latach 2004-2015 niepublicznej Szkoły Wyższej Technicznej, posiadającej cztery kierunki inżynierskie oraz Wydział Zamiejscowy w Grudziądzu.
Odpowiedź na pytanie: Czy Włocławek na trwałe będzie miastem akademickim, przyniesie najbliższa przyszłość. Stanie się tak, jeśli władze obu uczelni (państwowej i niepublicznej) oraz władze samorządowe podejmą już teraz dialog i wspólnie wypracują najlepszy dla miasta i regionu model szkoły wyższej. Musi to być uczelnia wsparta na solidnych fundamentach – na wysokim poziomie kształcenia, własnej kadrze naukowej i dydaktycznej, elastycznej współpracy z miejscowym biznesem i rynkiem pracy, w partnerstwie z lokalnymi samorządami.