W dynamicznie rozwijającym się w latach siedemdziesiątych XX wieku Włocławku rosła grupa inteligencji twórczej i technicznej. Ambicją tego środowiska było powołanie do życia towarzystwa naukowego – na wzór istniejących w ościennych miastach: w Toruniu, Bydgoszczy i Płocku – które stworzyłoby nowe możliwości realizacji różnorodnych pasji badawczych. Szansa pojawiła się wraz z utworzeniem (1 czerwca 1975 r.) województwa włocławskiego. Nowe województwo nie posiadało wprawdzie wyższych uczelni i instytutów naukowo-badawczych, ale efektywnie rozwijało różne formy współpracy z wieloma ośrodkami akademickimi, m.in. z Akademią Techniczno-Rolniczą w Bydgoszczy, Instytutem Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach, Akademią Medyczną w Łodzi, Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetem Łódzkim. Dzięki tym związkom idea utworzenia towarzystwa naukowego zaczęła nabierać realnych kształtów. Niemalże dwa lata (do połowy 1978 r.) trwały prace przygotowawcze, inicjatorem których był Edward Szymański, ówczesny przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej we Włocławku i I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR we Włocławku.
Całokształtem prac związanych z utworzeniem nowej placówki naukowej we Włocławku zajmował się Komitet Organizacyjny, w skład którego wchodzili: Stanisław Leszek Bagdziński, Wiesław Banasiak, Włodzimierz Bartoszek, Kazimierz Drgas i Benedykt Mordzak. Zespół ten przeprowadził wiele rozmów i konsultacji z przedstawicielami Polskiej Akademii Nauk oraz Rady Towarzystw Naukowych. Zrodziło się kilka koncepcji rozwiązań organizacyjnych, wśród nich były ,,Memoriał w sprawie utworzenia Włocławskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk’’ (z 22 maja 1978 r.) – opracowany przez Jana Pakulskiego i Andrzeja Mietza oraz ,,Propozycja utworzenia Kujawskiego Towarzystwa Naukowego we Włocławku’’ (z 28 listopada 1978 r.) opracowana przez Mariana Kallasa. Do zadań Komitetu Organizacyjnego należały tak ważne sprawy, jak przygotowanie projektu statutu towarzystwa czy pozyskanie do udziału w działalności towarzystwa osób związanych zawodowo bądź rodzinnie z Kujawami i ziemią dobrzyńską.
Kilkuletnie wysiłki grona osób zaangażowanych w dzieło utworzenia towarzystwa naukowego dobiegły końca. W dniu 16 czerwca 1979 r. w Ciechocinku odbył się Zjazd Założycieli Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, który zgromadził 87 członków założycieli – spośród 127, którzy złożyli akces do nowo tworzącego się stowarzyszenia.
Przyjęcie ,,Uchwały o powołaniu Włocławskiego Towarzystwa Naukowego’’ przez członków założycieli, następnie przyjęcie statutu i wybór władz zakończyły etap żmudnych prac przygotowawczych, tym samym otworzyło to nowy rozdział w życiu naukowym Włocławka i regionu. Paragraf szósty statutu stanowił: ,,Włocławskie Towarzystwo Naukowe […] ma na celu krzewienie i upowszechnianie nauki, prowadzenie i popieranie badań naukowych oraz gromadzenie materiałów naukowych, dotyczących w szczególności województwa włocławskiego’’.